Empathie is geen sympathie- de weg naar geluk
Mag ik verdrietig zijn?
Ik leef in een wereld waarin ik overspoeld word met de drang tot positieve gedachten. Vooral het thema geluk overspoelt mijn LinkedIN feed-pagina. Een zeer terecht thema vind ik zelf. In de praktijk lastig te herkennen wat geluk dan is. Is het blijheid of tevredenheid? Is het je verlangens in vervulling zien gaan? En is het dan de weg er naar toe of de bestemming? Wat zeker lijkt te zijn is dat geluk ons een prettig gevoel over onszelf en ons leven oplevert (Ryan en Deci, 2001). Wat de rol dan is van het toelaten van onprettige gevoelens om geluk te bereiken en hoe dit te doen, is waar deze blog over gaat.
Ryan en Deci (2001) tonen vanuit onderzoek aan dat het ervaren van geluk een prettig gevoel oplevert bij onszelf en over ons leven. Argyle (2001) noemt het de emotionele kant van geluk, welke enkel door vreugde is te meten. Geluk lijkt dus persoonsgebonden. Waar de een geluk bij voelt hoeft niet perse voor de ander te gelden. Als ik mij dagelijks meerdere gevoelens rijk mag zijn, dan voel ik ook geluk. Zo wil ik niet de hele dag door zen zijn bijvoorbeeld, maar mag het enthousiasme mij ook regelmatig door de aderen stromen. Of het gevoel van in controle zijn. Heerlijk! Maar zoals gezegd, dat is persoonlijk.
Het tegenovergestelde van geluk is ongeluk. Ongeluk gaat samen met negatieve gevoelens gekoppeld aan gedachten die we belangrijk vinden. Denk hierbij aan familiale relaties, een goed salaris, leuk werk, een sociale omgeving en vrienden, een goede gezondheid en een persoonlijke vrijheid en levensfilosofie (Layard, 2005). Wanneer hier geen zorgen of angsten over zijn dan lijken we geen lijden te hebben. Is het hebben van geen psychisch lijden dan het geluk? Volgens Ryan en Deci (2001) is het afwezig zijn van een negatief gevoel ook een essentieel component in het voelen van geluk. Het lijkt dan logisch dat we onprettige gevoelens liever kwijt dan rijk zijn dus. Het kwijtspelen lijkt dan een mooi doel.
In mijn praktijk spreek ik veelal mensen die moe zijn van de term geluk. In het bijzonder wanneer geluk wordt gepredikt als wees blij met alles, zie de krachten en richt je op het positieve! We kennen inmiddels ook veel gelukskreten of de mogelijkheid om te gaan omdenken. Deze helpen om je het positieve in te blijven zien van iets wat je eigenlijk belangrijk vindt maar onhaalbaar is geweest. De intentie van de ander kan buitengewoon goed zijn, daar ga ik ook graag van uit. Echter wanneer je de promotie niet haalt, of je in scheiding ligt, of in een ordinaire ruzie terecht bent gekomen, een dierbare (eventueel huisdier) hebt verloren, of een gebeurtenis hebt ervaren waarin jouw veiligheid je is ontnomen, dan kan dat gevoel van geluk ver weg zitten. De gebeurtenis levert ons dan geen prettig gevoel over onszelf of ons leven op. Een opmerking gericht op het positieve als ‘vervelend zeg, gelukkig heb je een paar goede jaren samen gehad’ of erger: ‘Kop op, niet lang over treuren, er is genoeg om blij over te mogen zijn’ kunnen de weg naar het geluksgevoel dan ook enorm in de weg (gaan) zitten.
Het hebben van zorgen, verdriet of schuldgevoelens is dan weliswaar niet aangenaam, maar wel nuttig. Het zorgt er voor dat je jezelf kan beschermen tegen bedreiging van buitenaf. Wie negatieve emoties goed kan voelen is beter in staat om voor zichzelf op te komen. Zo stelt Seligman (2002) dat organismen die sterk negatieve gevoelens konden voelen in bedreigde situaties beter konden vluchten of vechten met als bijgevolg dat deze relevante genen weer werden doorgegeven. Negatieve gevoelens toelaten hebben dus een functie, een nut. Het voelen van angst of verdriet, mag leiden tot actie om dit gevoel niet opnieuw te hoeven meemaken of om er beter op te kunnen reageren. Ook als dit in het verleden heeft plaatsgevonden. Het voelen van je gevoel is dan nodig, hoe naar het ook kan zijn. Het niet toelaten (vaak omdat we hebben geleerd om dit niet toe te laten), draagt niet bij aan de vaardigheid om je grenzen aan te geven. In welke context dan ook. Grenzen die er voor moeten zorgen dat jij veilig en gezond blijft. Die jou kwaliteit van leven bieden.
Helaas lijkt het uiten van je negatieve gevoelens niet altijd de boventoon te hebben. We lijken ons meer geneigd in het verbergen van dergelijke gevoelens en om positieve gedachten zo snel mogelijk van de bank te halen. We hebben het niet geleerd of we willen niet afgaan en ‘de wedstrijd’ verliezen. ‘Kop op, gaan met die banaan!’ En als we het niet zelf zijn, dan is het wel iemand om je heen die weet te benoemen waar je geen emotie over mag hebben, of waar je wel blij van zou moeten zijn, zoals in de vierde alinea beschreven. Deze weg volgen heeft niets te maken met het kwijtspelen van je negatieve gevoelens, maar eerder van het ze verbergen.
Uiteindelijk gaat het om jouw beleving van geluk en niet wat de ander vindt wat op zijn minst jou dat gevoel tot geluk zou moeten brengen. ,,Nee, ik ben nu niet blij om die goede jaren, ik heb verdriet om het verlies van mijn partner’’ is een voorbeeld van een cliënt die door de omgeving werd geholpen met positieve gedachten, of toen een cliënt was overvallen stelde hij: ‘’Natuurlijk ben ik blij dat ze mij fysiek geen pijn hebben gedaan, maar ik ben nog steeds in ongeloof dat mij dit is aangedaan!’’. Heel terecht dat mijn cliënten op zoek zijn naar erkenning en begrip voor het leed dat ze hebben gevoeld of de veiligheid die hen is ontnomen. Niet het verstoppen van psychisch lijden, maar het lijden er laten zijn maakt de weg vrij naar dat geluksgevoel.
Hoe doe je dat dan? Allereerst om jezelf te gunnen om verdrietig, chagrijnig, boos of teleurgesteld te zijn. Graag zelfs! Want hoe kun je anders het lijden uit je systeem krijgen? En nog mooier: toon het. Laat een ander zien wie je bent, wat je wel of niet fijn vindt: hoe jouw gebruiksaanwijzing is. Dit zal leiden tot sterkere verbindingen met oprechte interesses. En laat dit laatste nou een sleutel zijn naar het ervaren van positieve gevoelens: het hebben van veilige connecties met anderen, aldus de Zelfdeterminatie theorie (Ryan & Deci, 2000).
Deze veilige connecties krijg je wanneer er onderling sprake is van empathie in plaats van sympathie. Empathie geeft je de ruimte om psychisch lijden er te laten zijn. Sympathie daarentegen is een verlangen van een ander om jouw probleem opgeheven te zien en geluk voor jou te bepalen.
In het voorbeeld van het mislopen van de promotie: ‘’He, wat vervelend dat je de baan niet hebt gekregen. Gelukkig heb je een goede baan met een mooi inkomen’’ versus ‘’Wat vervelend dat je de baan niet hebt gekregen. Ik begrijp dat het zeer doet na al die inzet’.
Een reactie op de sympathische opmerking zou kunnen zijn: ‘’Ik ben blij met de baan die ik heb, maar ik kan nog steeds niet geloven dat ik gepasseerd ben voor die promotie.’’ Het biedt vervolgens ruimte om er verder over te praten om het gedane leed een plekje te gaan geven.
In mijn begeleiding heb ik aandacht voor het verschil in empathie en sympathie. Wat je aan ruimte mag nemen bij het ervaren van een negatieve gebeurtenis en wat je aan begrip kunt tonen als een buitenstaander zonder het jouw probleem te laten worden. Door het krijgen van erkenning en door het niet op te lossen voor een ander ontstaat er een juiste balans in de interactie. Eentje die tot een veilige verbinding leidt. De sleutel tot ons geluk.
”Vriendschap vergroot het geluk en vermindert ellende, door onze vreugden te verdubbelen, en ons verdriet te delen.” Marcus Tullis Cicero- Romeins staatsman en schrijver- 106 v.C. – 43 v.C.
Bronvermelding
Argyle, M. (2001). The Psychology of Happiness. Routlegde
Layard, R. (2005). Happiness. New York: The Penguin Press.
Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55, 68-78.
Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2001). On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being. Annual Review of Psychology, 52, 141-166
Seligman, M.E.P. (2002). Gelukkig zijn kun je leren. Utrecht: Het Spectrum.
